Archiwum

Historia zbliża i oddala

Narody, w tym nam najbliższe czyli europejskie, mają wielką historię wokół której ich elity od setek lat nie tylko budowały odrębne tożsamości, ale także dbały o ich upamiętnienie i trwałą obecność w zbiorowej świadomości. Jesteśmy zatem, jako Polacy podobnie jak i nasi sąsiedzi, uwici w historyczne odniesienia. Komunikujemy się skrótami historycznymi, do języka potocznego wprowadziliśmy sceny i bohaterów z naszej literatury pięknej. Mamy zatem naturalne poczucie bliskości z naszymi rodakami, nawet mieszkającymi daleko poza granicami Kraju. W polskiej tradycji nie byliśmy jednocześnie zamknięci na obcość, co także stanowi obraz obecny w naszej tożsamości. Dzięki takiej postawie, nie tylko uratowaliśmy szczególnie w XIX i XX wieku naszą odrębność narodową, ale także stawaliśmy się wielokrotnie atrakcyjni dla rodzin pochodzących z innych kultur czy środowisk wyznaniowych. Trzeba jednak także sobie szczerze powiedzieć, że w naszej tradycji nierówno traktowaliśmy sąsiadów. Szczególnie boleśnie odczuliśmy bowiem sąsiedztwo Niemiec i Rosji, dwóch imperializmów, które wielokrotnie wkręciły nas w imadło uśmiercające naród. Temu szczególnemu doświadczeniu towarzyszyła w XIX i XX wieku atencja Polaków do Zachodu, w którym widzieliśmy nosiciela nowoczesności i postępu, a nadto narzędzie wspierające nas w drodze do osiągnięcia własnych celów – odzyskania niepodległości. Czasem spotykał nas zawód, jak w 1945 r., czasem wspólne zwycięstwa jak podczas I wojny światowej zakończonej traktatem wersalskim, czy jak Bitwa Warszawska z 1920 r. Nowoczesność i wyższość Zachodu także stanowiły impuls pozytywny, w poszukiwaniu dróg prowadzących do „dogonienia” państw kapitalistycznych (szczególnie w okresie PRL, ale i pod zaborami). Czasem zachłyśnięcie się Zachodem stanowiło doświadczenie bolesne, w konfrontacji z realnym bytem. Tak się działo i dzieje często do dziś, gdy widzimy lepiej różne choroby cywilizacyjne trapiące państwa narodowe na Zachodzie Starego Kontynentu.

W skrócie rzecz ujmując, taka jest siła mitów, w których siłą rzeczy żyją narody, byty odrębne i niepodległe, a jednocześnie sąsiadujące ze sobą. W bieżącym numerze „wSieci Historii” tematem miesiąca jest właśnie bliskość i odrębność świadomości historycznej narodów, z którymi sąsiadujemy. Znani i cenieni autorzy, w tym historycy, ale także dyplomaci, zastanawiają się nad tym zagadnieniem. Czy historia zbliża czy oddala narody, czy generuje przyjaźń i wzajemne zrozumienie czy konflikt i nie daj Boże, wojnę? Czy historia jest wykorzystywana, czy staje się podstawą, budulcem postaw patriotycznych.

I odpowiedzi, jak zobaczycie drodzy Czytelnicy, nie są takie proste. Dotknęliśmy jedynie kilka przykładów; zabrakło wielu innych. Jedynie przykładowo warto wspomnieć o realnym konflikcie pamięci dotyczącym Wileńszczyzny, ale także szerzej konflikcie pamięci o drodze narodów polskiego i litewskiego ku niepodległości w 1918 r. Czy wolno nam – grzebiąc prawdę – pisać i mówić że Powstanie Styczniowe było czasem walki o niepodległość Polski, Litwy i Ukrainy. Sami powstańcy walczyli przecież o Rzeczpospolitą, taką jaka była w ich pamięci i ich micie założycielskim. Czy sprzeczności w interpretacji zjawisk historycznych mamy obalać na siłę, w imię poprawności politycznej i „walki o pokój” – że posłużę się PRL-owskim sloganem? Oczywiście NIE. Historia zbliża i oddala, taka jest jej natura. A z naturą nie walczmy! I o tym nasi autorzy piszą, i do lektury tych arcyciekawych tekstów zachęcam.

Jan Żaryn, redaktor naczelny