Archiwum

JAK TO MIĘDZY BRATANKAMI!

Nasz miesięcznik odznacza się wieloma pozytywnymi ce- chami, lecz także „polonocentryzmem”. Nie ukrywamy tej prawdy. Jesteśmy dumni ze swej polskości; chcemy zatem roz- poznawać blaski i cienie przeszłości, by ów depozyt przekazać w lepszym stanie naszym następcom. Jednym z warunków, by ta „operacja” pokoleniowa się udała, jest otwarcie się również na inne „centryzmy”. W niniejszym numerze proponujemy zatem spojrzeć na szczególnie nam bliski „węgrocentryzm”. Bo prze- cież, jak głosi przysłowie powstałe zapewne wśród konfederatów barskich (1768–1772), którzy musieli uciekać z kraju do Preszowa: „Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli i do szklanki”. Inicjatywa przedsięwzięcia wyszła od Grzegorza Górnego, który skontaktował redakcję z Panem Ambasadorem dr. Ivánem Gyurcsíkiem i jego małżonką, a także panem Jánosem Tischle- rem, dyrektorem Węgierskiego Instytutu Kultury w Warsza- wie, sprawdzonym już przyjacielem Polaków. Natychmiastowe spotkanie, szybkie odkrycie, że tak wiele nas łączy – a dalej już samo poszło. Celem prezentacji tematu miesiąca jest spojrze- nie na 1000-letnią historię naszych relacji sąsiedzkich przez pryzmat historiografii węgierskiej. A zatem to Pan János ułożył listę reprezentatywnych badaczy dziejów jego ojczyzny, wraz z redakcją miesięcznika zamówił artykuły i w porozumieniu z nami przekazywał na bieżąco uwagi autorom. Z kolei ambasada Węgier pokryła koszty tłumaczenia na język polski zebranych materiałów. Efekt tej współpracy zobaczą państwo, przeglądając kolejne stronice miesięcznika. Bardzo dziękuję panu Jánosowi i JE Ambasadorowi Węgier w Polsce za piękną i zgodną współ- pracę, jak to między „bratankami”. Czy spojrzenie na siebie i sąsiada jego oczami pokaże nam coś nowego? Coś, o czym byśmy nie wiedzieli? Trzeba przeczytać, by się o tym przekonać. Ja już to zrobiłem. A zatem, z bogactwa wrażeń po lekturze mogę naszkicować jedynie kilka portretów. Jak pisze w otwierającym temat miesiąca artykule pani Ad- rienne Körmendy: „Upadek komunizmu i zmiany, które nastąpiły po 1989 r., nie potrafiły wywołać takiego entuzjazmu, jaki zawsze był obecny w społeczeństwie węgierskim w wielkich historycz- nych chwilach”. W przypadku Węgrów, z racji zdławienia oporu po 1956 r., która to operacja musiała wpłynąć na kształt węgier- skiego sumienia. W przypadku Polaków z kolei – z racji zbyt „ak- samitnego” rozstawania się z komunizmem w 1989 r., co także skutkowało odczuciem niedosytu, dowodem na istnienie spisku w miejsce rzeczywistego przełomu. To niejedyne zbieżności i rozbieżności zarazem, z którymi spotka się czytelnik zamiesz- czonych tu artykułów. Zbieżności/rozbieżności w widzeniu tego samego świata, tej samej Europy jest zaskakująco dużo. Polska Odrodzona zawdzięczała swoją trwałość pokojowi wersalskiemu z czerwca 1919 r., a jego podważanie stanowiło preludium do zanegowania nie tylko istnienia Polski, lecz także pokoju. Z kolei traktat pokojowy w Trianon z 1920 r. stał się porażką Węgrów, porównywalną do bitwy pod Moha- czem z 1526 r. Utrata ziem, które w 1896 r. jeszcze wspólnie świętowały 1000-letnią historię Królestwa Węgier, doprowa- dziła Miklósa Horthyego do sojuszu z kontestującymi Wersal Niemcami. Nie skończyło się to dobrze dla naszych sąsiadów, choć przywódca węgierski słusznie może być porównywany 

do Józefa Piłsudskiego – rzeczywiście uratował niepodległość państwa w dwudziestoleciu międzywojennym. Doświadczeni epizodem komunistycznych rządów Béli Kuna Węgrzy pospie- szyli z pomocą Polakom w 1920 r. Jak niegdyś – w drugą stronę – gen. Józef Bem. Z perspektywy dziejów naszego sąsiada dynastia XIV-wiecznych Andegawenów, z królem Karolem Robertem na czele, wprowadziła Węgry do grona nielicznych mocarzy ówcze- snego Starego Kontynentu. Dla nas jego syn Ludwik Węgierski nie zaznaczył się szczególnie pozytywnie, a przecież zwany na południu Wielkim, rzeczywiście nim był. Sojusz Karola Roberta z Kazimierzem Wielkim stanowił zaś dla monarchy węgierskiego fundament sojuszu Europy Środkowej w walce o miejsce na kontynencie z ówczesnymi potęgami: Cesarstwem Niemieckim i Bizancjum. Aż się prosi, żeby ten alians kiedyś powtórzyć... A może już w przyszłym roku?.

PROF. JAN ŻARYN REDAKTOR NACZELNY