Archiwum

Listopad 1918 r.

Czyli lekcja polityki i patriotyzmu. Gdy 7 listopada 1918 r. w Lublinie powstawał rząd Ignacego Daszyńskiego, lewica niepodległościowa miała nadzieję, że wkrótce przejmie władzę w Warszawie i w całej Polsce. I rzeczywiście, gdy Józef Piłsudski – wypuszczony przez Niemców – dotarł do stolicy, już następnego dnia 11 listopada został przez ulicę wykreowany na męża opatrznościowego. Tego samego dnia przyszła wiadomość o końcu wojny, pojawiły się zatem flagi państw Ententy, a resztki niemieckich żołnierzy oddawały na wyścigi broń patriotycznej młodzieży warszawskiej. Piłsudski stał się zatem beneficjentem swej decyzji sprzed ponad roku, by nie żyrować dalej przegranych w wojnie. Nie on jednak wprowadził Polskę do rodziny państw zwycięskich, ale zrobili to Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim i Ignacym J. Paderewskim; nie on także mógł liczyć na uznanie międzynarodowe.

Rada Regencyjna, broniąc się przed upadkiem, zaprosiła go, by do niej wszedł i stanął na czele armii. Piłsudski nie zamierzał jednak pozostawać przy tej władzy za cenę jej akceptacji. Rada pochodziła bowiem z nadania Berlina i skompromitowała się, głównie pokojem brzeskim z początku 1918 r., w którym niemieccy twórcy Mitteleuropy odbierali przyszłej Polsce należne jej ziemie oraz de facto suwerenność. Piłsudski doprowadził zatem do rozwiązania Rady i przywołał lewicowy rząd z Lublina do Warszawy. Jednak ten jednowymiarowy gabinet nie mógł skłonić ani narodowych demokratów, ani ludowców (z galicyjskiej Komisji Likwidacyjnej), ani silnych w Wielkopolsce i na Śląsku narodowców oraz chadeków do uznania go za reprezentatywny dla ówczesnych Polaków. Sytuacji nie zmieniła kolejna nominacja Piłsudskiego, tym razem premiera Jędrzeja Moraczewskiego i ustanowienie przez niego Tymczasowego Naczelnika Państwa, którym został… Piłsudski. Równocześnie rząd wydał propagandowo świetnie brzmiące decyzje, m.in. o rozpisaniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego, udając, że pochodzi z woli mas ludowych. Operacja dyplomatyczna – mimo prób podejmowanych przez ministra spraw zagranicznych lewicowego rządu Leona Wasilewskiego – nie skłoniła też Francji do porzucenia Komitetu Narodowego Polskiego, którego politycy od lat z nią współpracowali. Narodowcy i znaczna część opinii publicznej oburzeni na środowisko lewicy próbującej monopolizować władzę w świeżo odrodzonej ojczyźnie, zorganizowali 18 listopada olbrzymią manifestację patriotyczną w Warszawie, udowadniając, że uzurpatorski rząd jest odpowiedzialny za łamanie woli narodu i nie ma prawa do reprezentowania jego interesów zarówno na zewnątrz, jak i w kraju. Dopiero wtedy, gdy Piłsudski zrozumiał, że władzą raz zdobytą należy się podzielić, napisał słynny list zaczynający się od słów: „Drogi Panie Romanie”, uznając, iż bez KNP i krajowych zwolenników Komitetu nie da się uczynić Polski wolnym, zwycięskim państwem. Zasługą Piłsudskiego było zatem to, że „zdradził” swych lewicowych współbraci, odbierając im monopol władzy, jednocześnie zachowując stanowisko Naczelnika Państwa. Zasługą środowisk skupionych wokół przywódców KNP w Paryżu i w kraju było to, że – nie bacząc na egoistyczne zachowania przeciwników – ograniczyli swoje ambicje, uznając przywództwo Józefa Piłsudskiego; człowieka, który Dmowskiego i Paderewskiego początkowo chciał wykluczyć z polskiej polityki.

W efekcie zakulisowych rozmów, przerwanych na krótko śmiesznym zamachem stanu dokonanym przez nerwowych działaczy prawicy, doszło w ostatniej chwili do utworzenia rządu koalicyjnego. Naczelnikiem pozostał Piłsudski, premierem i ministrem spraw zagranicznych – Ignacy J. Paderewski, a Roman Dmowski – prezes KNP – uznając nowy rząd, miał go reprezentować i całą Polskę podczas rozpoczynającej się właśnie konferencji wersalskiej w styczniu 1919 r.

Nauka z tej opowieści płynie niejedna, zwłaszcza o tym, jak prawdziwi politycy zdają sobie sprawę z tego, gdzie jest granica ich egoistycznych i personalnych zapędów. To interes Polski, która mogła stracić status państwa zwycięskiego, gdyby parę osób zapomniało, że są przede wszystkim patriotami.

Jan Żaryn