Archiwum

Waga czynu

Gdy czyta się liczne wspomnienia obejmujące lata I wojny światowej i okres walki o kształt oraz granice Polski Odrodzonej, uderza wielość środowisk i ludzi zaangażowanych w dzieło niepodległości. Uderza suwerenność pokolenia, którego przedstawiciele podejmowali samodzielnie decyzję, by włączyć się w życie publiczne i służyć ojczyźnie. Nagłe wezwanie do czynu przyszło z zewnątrz rodzinnego domu, ale natychmiast pochłonęło jego wnętrze. Od samego początku wojny bajończycy we Francji, legioniści z zaboru austriackiego, a także z zaboru rosyjskiego zwarli się z wrogiem z myślą o tym, że służą dobrej sprawie. Kolejne lata wojny i umiędzynarodowienie sprawy polskiej jedynie zwiększyło liczbę osób gotowych do zarzucenia swego dotychczasowego życia, by pójść na służbę: do wojska, do tworzącej się administracji, na odradzającą się uczelnię warszawską czy też – jak choćby Urszula Ledóchowska lub Henryk Sienkiewicz – by wspierać sprawę polską poprzez wykłady i apele o pomoc charytatywną adresowane do ludzi Zachodu. Tworzyły się niemal w każdym mieście, nie tylko w Warszawie czy w Krakowie, Komitety Obywatelskie zakładane spontanicznie przez lokalne autorytety. Aktywność wojskowa Polaków sięgnęła Ameryki, gdzie na apel Ignacego J. Paderewskiego zaczęli ściągać na kontynent ochotnicy do Armii Błękitnej. Z kolei w Rosji – od końca 1917 r. ogarniętej krwawą rewolucją – coraz więcej lokalnych dowódców polskich formacji w armii carskiej podejmowało decyzję o tworzeniu samodzielnej jednostki wojskowej, ostatecznie pozostającej od 1918 r. pod dowództwem gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Jesienią 1918 r. we wszystkich regionach przyszłej Polski powstawała spontanicznie dobrze zorganizowana, lokalna władza, często posiadająca zbrojne zaplecze. Także w młodszym pokoleniu z roku na rok coraz więcej ludzi wstępowało do POW, do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w końcu do tworzącego się harcerstwa. Instynkt służby sięgał zarówno dworu ziemiańskiego, jak i zróżnicowanej społeczności wielkomiejskiej czy wiejskiej chaty. Ten instynkt odpowiedzialności za sprawę, miłość do Ojczyzny wymuszały i wspierały Polaków zdolnych do podjęcia decyzji bez oglądania się na dalekich dowódców, równie odległe autorytety i centra decyzyjne wielkiej polityki.

Podobnie w latach 1918–1921 w każdym regionie powstającego państwa znaleźli się ludzie gotowi do wzięcia sprawy w swoje ręce, zdolni do samoorganizacji, obrony polskich interesów i występowania na rzecz całości oraz integralności terytorialnej państwa. Poprzez udział w powstaniach, poprzez dyplomatyczne zabiegi. Tak było od Śląska Cieszyńskiego po ziemię sejneńską, od Kresów Południowo-Wschodnich z walczącym Lwowem, po Wielkopolan znad Obry. Szczycimy się zatem, że w latach 1914–1921 mieliśmy wybitnych polityków – suwerennych i godnych upamiętnienia – Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego, których instynkt polityczny i wierność idei niepodległości zapewniły nam powojenny sukces. I słusznie! Po 123 latach niewoli powstała Polska Odrodzona, gdy jeszcze w 1914 r. tzw. sprawa polska nie istniała, stanowiła jedynie wewnętrzny problem państw rozbiorowych. Ale warto też powiedzieć i pamiętać o tym, że to nie tylko największym zawdzięczamy ówczesną wolność. To tysiące i setki tysięcy Polaków żyjących wtedy w kraju i na wychodźstwie miało wówczas to poczucie suwerenności, decyzyjności i potrzeby włączenia się w bieg dziejów – w imię miłości do Ojczyzny. To było pokolenie twórców, a nie obserwatorów.

Czy jesteśmy dziś narodem składającym się z wolnych ludzi posiadających instynkt służenia Polsce? Czy jesteśmy gotowi, by porzucić z dnia na dzień dotychczasowy styl życia i bez reszty włączyć się w budowanie – często osobno, bez widocznego wsparcia – jakiegokolwiek dzieła ostatecznie wspólnego, któremu na imię Polska? Czy wiemy, czego dziś chcemy?

Jan Żaryn

redaktor naczelny