Archiwum

Białe plamy w historii

W latach 80. XX w., a zatem w okresie długiego upadania komunizmu, rozpoczynałem pracę jako nauczyciel historii w jednym z liceów warszawskich. W następnym roku przeniosłem się już do II LO im. Stefana Batorego, skąd trafiłem (w roku szkolnym 1985/86) do pobliskiego Studium Kultury Chrześcijańskiej. Poznaliśmy razem z moją żoną, Małgosią, m.in. śp. prof. Annę Sucheni-Grabowską, która w dużej mierze ukształtowała nasz pogląd na nauczanie historii w szkołach. Na bazie tych doświadczeń już w 1989 r. założyliśmy Katolickie Stowarzyszenie Wychowawców i kontynuowaliśmy formacyjne spotkania z nauczycielami z całej Polski. Konferencje, bo tak je nazywaliśmy, odbywające się w ramach SKCh, a potem KSW, koncentrowały się bardzo często wokół pytania o „białe plamy w historii”. Już wtedy, na przełomie lat 80. i 90., pytanie to dotyczyło nie tylko kwestii przemilczania faktów, zakłamywania prawdy np. o stosunkach polsko-sowieckich, o Katyniu itd., ale także metodologii badań historycznych, tworzenia podręczników szkolnych czy też obciążeń ideologicznych skutkujących głębszym fałszowaniem prawdy o narodzie historycznym czy o człowieku w historii. W PRL uczono oficjalnie nie tylko nieprawdy, przemilczano fakty i tworzono mylne interpretacje, np. dotyczące rzekomo fundamentalnego znaczenia tzw. wielkiej rewolucji październikowej w odzyskaniu niepodległości w 1918 r. (oczywiście od czasu, kiedy można już było pisać, dopiero po 1956 r., że ten fakt w ogóle należy traktować pozytywnie; wcześniej rację mieli jedynie ci, którzy szli z bolszewikami na Warszawę). WPRL zarządzano umysłami nauczycieli i uczniów sprymitywizowaną metodologią marksistowską. Wedle niej należało de facto oceniać motywacje, wydarzenia i konkretne klasy-warstwy społeczne czy ludzi. Ponieważ, jak twierdzono, byt kształtuje świadomość, a egoizm grupowy miał wyznaczać cele i taktykę działania, wszystkie postawy i motywacje ludzi były poddawane krytycznej analizie wedle tego schematu. Ten pogląd nakładał się na definicję determinizmu historycznego, wedle którego ludzkość zmierzała ku Polsce Ludowej i sowieckiej doskonałości. Przykładowo Kościół katolicki w średniowieczu zajmował się oszukiwaniem poddanych, wtłaczaniem kłamstwa o istnieniu srogiego i karzącego Pana Boga, by dzięki temu utrzymać w ryzach społeczeństwo poddające się ślepo władzy, świeckiej czy duchownej. Pomazaniec Boży to przecież jedynie figura retoryczna potrzebna do tego, by tłamsić w zarodku postępowe, przedmarksowskie, odruchy społeczne w postaci światłego i szukającego sprawiedliwości Kostki Napierskiego. Tworzenie się ustroju I RP na podstawie wartości, jakimi były wolność irówność, zależność władcy i szlachty od prawa obowiązującego wielowyznaniowy i etniczny naród polityczny, zastąpiono gadką o egoizmie stanowym szlachty szukającej przywilejów politycznych czy sądowych. Nowoczesne prawo stawało się zatem synonimem bezkarności i anarchii. Podobnie rzecz się miała z lekcjami o oświeceniu, epoce, która za sprawą wielkich filozofów obnażyła rzekome kłamstwa duchowieństwa i Kościoła, jakby nie istnieli św. Augustyn czy św. Tomasz. Likwidacja zakonu jezuitów, a potem fala mordów w Wandei – jeśli w ogóle o tym dyskutowano – stawała się dobrą ilustracją hasła „cel uświęca środki”. Wiek XIX i XX Fot. Andrzej wiktor w wydaniu autorów podręczników szkolnych czasów Polski Ludowej to cała seria kłamstw i zafałszowań, czego nie sposób zilustrować w jednym felietonie.

Warto się jednak zastanowić, w jakiej mierze nasze pokolenie i kolejne – nauczycieli i autorów podręczników – są nosicielami (czasem bezwiednie) tych samych postmarksistowskich kłamstw o historii Narodu i o człowieku. Kim był zatem np. św. Wojciech, męczennik idący do Prusów w imię prawdy o Bogu, czy rtm. Witold Pilecki idący na śmierć do KL Auschwitz w imię miłości do Ojczyzny tak silnej, że gotów był na poświęcenie swego życia i najbliższych jako mąż i ojciec. Warto się zastanowić, w jakiej mierze nadal szkoła kaleczy kolejne młode pokolenie, z jednej strony nie ucząc wcale (tego nie można powiedzieć o szkole w PRL) lub przekazując fałszywy opis człowieka, Polaka – duchownego, rycerza, powstańca i polityka, pisarza.

Jan Żaryn