Archiwum

„Szczeka mocno, ale tego, co trzyma w mordce, nie wypuszcza!”

Stosunki polsko-czeskie sięgające swymi początkami X w. mogą być opisane w perspektywie pamięci o św. Wojciechu i jego roli (szczególnie pośmiertnej) w utrwalaniu na terytorium piastowskim prawdziwej wiary, a mogą także być oceniane przez pryzmat kolejnych najazdów, począwszy od wyprawy Brzetysława zapewne z 1038 r. (lub 1039 r.), plądrującego Wielkopolskę i kradnącego relikwie pierwszego patrona Polski, a kończąc na niesławnym zajęciu Zaolzia najpierw podstępem zbrojnym w styczniu 1919 r., a następnie dyplomatycznym w lipcu 1920 r. Wydaje się jednak, że były one (cały czas te wzajemne stosunki) bardziej urozmaicone, a dziś nie muszą stanowić jakiejkolwiek przeszkody w budowaniu wspólnych planów politycznych w tej części Europy. 

Tytułowy cytat pochodzi z dowcipu wypowiedzianego przez Romana Dmowskiego, który musiał przez dłuższy – niż jego organizm to wytrzymywał – czas uczestniczyć w pokazie sztuczek psich prezentowanych podczas obiadu przez przyszłego prezydenta Czechosłowacji Tomasza Masaryka. Jak wspominała Izabela z Lutosławskich-Wolikowska, „Pan Roman ani nie był zbytnim zwolennikiem Czechów, ani nie lubił tresowanych psów, więc te figle nie poprawiły jego humoru. Toteż powiada, powoli i z lekkim naciskiem: »Ot, sprytna ta czeska psina – szczeka mocno, ale tego, co trzyma w mordce, nie wypuszcza!«. Masaryk podobno doskonale zrozumiał aluzję i był wyraźnie niezadowolony”. Konflikt o Zaolzie z lat 1918–1920, niesprawiedliwie przez Polaków przegrany, na długie lata zamroził serca obydwu narodów. Niewątpliwie bowiem w 1919 r. zdecydowana większość tamtejszych mieszkańców chciała żyć w Polsce odrodzonej, a nie w sąsiednim państwie. Niezależnie od dyplomatycznych sztuczek wprowadzanych przez duet Edward Benesz-Tomasz Masaryk w sprawie Śląska Cieszyńskiego, prawda była jedna: z punktu widzenia idei samostanowienia narodowego ludność tam mieszkająca sama, w listopadzie 1918 r., ustaliła granicę przyszłych państw sąsiadujących ze sobą. Podczas jednego z posiedzeń Rady Najwyższej Konferencji Pokojowej w Paryżu z 5 września 1919 r. poświęconej sporom polsko-czeskim, Benesz dowodził, że Niemcy dwukrotnie przed wojną fałszowali spisy ludności na rzecz Polaków. Na to Dmowski, „pokazując wyniki spisowe z 1900 i 1910, zapytał, który spis jest fałszywy, czy ten, który podaje podwyżkę Czechów i Niemców, czy ten, który stwierdza spadek Polaków. Śmiech u wszystkich, konfuzja u Benesza. […] Cambon do Dmowskiego: »Monsieur, vous etiez fort aujourd’ hui…«”. Mimo że Dmowski też potrafił dobrze „szczekać”, to ostatecznie przegrał ten pojedynek, a my, Polacy, wraz z nim, gdyż Czesi mieli silniejsze wsparcie Francji, a my bolszewików na głowie. 

Wypada jednak dodać, w stulecie odzyskania niepodległości przez Polskę, że to właśnie Dmowski był tym politykiem, który nie zapominał o dobrych kartach w historii wzajemnego wspierania się na rzecz rozbicia monarchii habsburskiej i pokonania germańskiego smoka. Mówił o tym podczas spotkania paryskiego: „Napracowaliśmy się z Beneszem i Masarykiem tyle lat przed wojną i w czasie wojny, aby utrwalić sojusz polsko-czeski, teraz przychodzimy tutaj jako dwie strony sporne”.  Jednym z przejawów tej politycznej współpracy był dokument, opracowany przez Dmowskiego latem 1917 r. i przekazany dyplomacji francuskiej oraz brytyjskiej, noszący tytuł: „Zagadnienia środkowo- i wschodnioeuropejskie”. Pisał w nim m.in. o idei Międzymorza, opartego na sojuszu polsko-czeskim, którego warunkiem wstępnym byłoby całkowite rozbicie monarchii austro-węgierskiej i powstrzymanie imperializmu niemieckiego. Pisał o Czechach: „Osiągnęli oni całe swe odrodzenie narodowe w twardej walce z niemczyzną i stanowią jedną z głównych przeszkód do ujarzmienia Europy Środkowej przez Niemcy”. I dziś nic, co ludzkie, nie jest takie proste ani nieodwracalne. Szczególnie w polityce. 

Jan Żaryn