Archiwum

Hej „sokoły”!

Głównym tematem pierwszego numeru „wSieci Historii” wychodzącego w 2017 r. jest powstanie styczniowe, którego wybuch, a potem klęska stanowiły punkt zwrotny w naszych dziejach. Z jednej strony powstanie miało bowiem – jak żadne przedtem – wymiar powszechny, z drugiej strony zaś jego klęska, a następnie represje carskie mogły na zawsze zabić zdolność narodu do walki o Niepodległą. Na szczęście tak się nie stało, a duża w tym zasługa organizacji, która powstała równo 150 lat temu, 7 lutego 1867 r. we Lwowie. To wtedy zarejestrowano Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, którego celem głównym było wychowanie młodzieży zgodnie z hasłem „W zdrowym ciele zdrowy duch”. Organizacja, która powstała trzy lata po upadku powstania, miała podtrzymać w młodych pokoleniu ducha patriotycznego, a jednocześnie wpisać się w możliwości pozytywistycznej epoki i galicyjskiej autonomii, a zatem w zasadę legalizmu. Towarzystwo bardzo szybko zaczęło rosnąć w siłę, a kolejne gniazda powstawały nie tylko w pozostałych zaborach, lecz również we Francji, w Kanadzie i USA. W wymiarze sportowym „sokołom” zawdzięczamy m.in. pierwszy mecz piłkarski na ziemiach polskich rozegrany w 1894 r., kiedy na stadionie we Lwowie przez sześć minut główną bohaterka była niepozorna piłka. Zawodnicy z Krakowa i ze Lwowa skończyli mecz za sprawą sędziego, który zadecydował, że po strzeleniu pierwszej (i jedynej) bramki należy się rozejść do domów. Z czasem jak wiadomo reguły tej gry zmieniono. Sportowym zmaganiom gimnastycznym towarzyszyło z kolei patriotyczne wychowanie, czego ilustracją były m.in. krakowskie obchody 500. rocznicy zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem, w 1910 r. Uroczystościom odsłonięcia słynnego pomnika towarzyszyły pokazy sportowe „sokołów”.

 Kilka lat później członkowie poszczególnych gniazd sokolich zasilili polskie oddziały zbrojne, w tym m.in. Legiony walczące po stronie austriacko-niemieckiej. Jednak najwięcej „sokołów” – w tym głównie z gniazd istniejących na emigracji – odpowiedziało pozytywnie na apel Komitetu Narodowego Polskiego, w tym szczególnie Ignacego Jana Paderewskiego, i zasiliło szeregi Błękitnej Armii walczącej po stronie zwycięzców z I wojny światowej. 100-lecie powstania armii dowodzonej od 1918 r. przez gen. Józefa Hallera, także instruktora TG „Sokół”, będziemy obchodzić w czerwcu br. Młodzież „sokola” stanęła także z bronią w ręku podczas kolejnych powstań, wielkopolskiego i trzech śląskich, z nawiązką odzyskując stracone marzenia starszego pokolenia ginącego w 1863 r.

W II Rzeczypospolitej TG „Sokół” pod wodzą hr. Adama Zamoyskiego wpisało się w historię budowania ojczyzny po 123 latach niewoli, podobnie jak harcerstwo, którego działacze w części wywodzili się z gniazd sokolich. Duch sportu i miłości do Polski nie gasł, czego przykładem były przedwojenne sukcesy „sokołów” olimpijczyków i wojenne ofiary członków Towarzystwa wyłapywanych i mordowanych celowo przez Niemców, a pochodzących z ziem włączonych bezpośrednio do III Rzeszy. Po wojnie komuniści ostatecznie w 1947 r. zdelegalizowali Towarzystwo, które jednak trwało na emigracji, a w Polsce narodziło się ponownie w końcu lat 80. Obecnie liczy ponad 70 gniazd, w tym pracujących poza granicami kraju. Jak twierdzą starsi działacze „Sokoła”, w ostatnich latach coraz więcej młodzieży garnie się do gniazd, w których dominują sport i pamięć o historii.

Tak się ta historia potoczyła, że dopiero w tym roku – przy okazji kolejnej okrągłej rocznicy – Towarzystwo może świętować w wolnej i niepodległej Polsce. 50. rocznica „Sokoła” obchodzona była w okopach I wojny światowej, a 100-lecie w peerelowskich czasach zakłamania. Miarą tego kłamstwa były obchody 100-lecia sportu na ziemiach polskich, obchodzone – a jakże – w lutym 1967 r., ale bez użycia nazwy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. I nic dziwnego, bo z „Sokołem” związani byli oprócz ww. także m.in. Roman Dmowski, Wojciech Korfanty, św. Jana Paweł II.

Jan Żaryn