Archiwum

MY WSZYSCY Z NIEGO!
PROF. JAN ŻARYN, redaktor naczelny

Pierwsze pokolenie czytelników Trylogii powstającej od 1884 r. przeżyło kolejną klęskę insurekcyjną, w której szlachetni marzyciele (powstańcy niosący sztandary z Orłem, Pogonią i Archaniołem) zostali pokonani przez rosyjskie wojska, a często (szczególnie na Kresach Południowo-Wschodnich) przez miejscowych „czabanów”, „czerń” i „hultajstwo”, jak o ich XVII-wiecznych przodkach mówił – ustami Jaremy Wiśniowieckiego – Henryk Sienkiewicz. Doświadczenie powstania styczniowego zamroziło marzenia i wprowadziło potomków polskiej szlachty (ziemiaństwo i inteligencję) w stan destrukcyjnego de facto realizmu politycznego. W ten świat, w którym zabroniono nam mieć marzenia o Niepodległej, wszedł Henryk Sienkiewicz ze swoim słowem. Stał się wychowawcą „pokolenia niepokornych”, które wywalczyło z czasem Polskę Odrodzoną – wbrew światu, który jeszcze w 1914 r. nie widział „sprawy polskiej”. „Ogniem i mieczem” pisane było „ku pokrzepieniu serc”, tzn. z wiedzą o przyczynach niedawnej klęski z 1863 r. i z wiarą, iż nie stanowi ona końca historii.
Autorzy szkiców o Trylogii podkreślają erudycję i wspaniałą intuicję historyczną Sienkiewicza, a nadto skuteczność jego przekazu. My wszyscy jesteśmy z niego. Ba, wydaje się, że tak długo będziemy Polakami, jak długo jego dzieła będziemyprzeżywali samodzielnie i bezpośrednio, bez obrazu (filmu „Ogniem i mieczem”) czy skryptów szkolnych bądź krytyków jego twórczości (jak prof. Olgierd Górka), którzy sami popełnili więcej błędów w swych pracach niż pomawiany przez nich autor „Potopu”.Jeszcze moje pokolenie czytało Sienkiewicza od dziecka. W moim przypadku to mama czytała nam (gdy mieliśmy ze starszą nieco siostrą Joasią niewiele lat) najpierw „Quo Vadis”, pomijając sceny zbyt okrutne lub burzące dziecięcą wrażliwość.Mieliśmy w domu pięknie oprawiony egzemplarz „z dwudziestoma heliograwurami według obrazów Piotra Stachiewicza”. Potem przyszła kolej na Trylogię, również – za pierwszym razem – czytaną przez mamę. I pamiętam, gdy docieraliśmy do sceny śmierci Longina Podbipięty, także starsze rodzeństwo (wówczas ponad 20-letnie) po cichu zbliżałosię do naszych łóżek, by rzewnie zapłakać. A potem mama opowiadała, jak jej babka, czytając Sienkiewicza w odcinkach, wysyłała listy do pana Henryka, pisząc, że jak jeszcze i Skrzetuskiego uśmierci, to pożałuje. Nie uśmiercił! Wzrastałem z Sienkiewiczem i jego Trylogią. Czego i wam, najmłodsi czytelnicy „Sieci Historii”, z całego serca życzę. Sienkiewiczowska Trylogia przy pierwszym czytaniu wydaje się lekturą trudną: długie zdania, wiele łacińskich sentencji. Przy drugim jednak (a ja czytam ją średnio co dwa lata) zdaje się coraz wyrazistszym przekazem, ponadczasowym, o nas samych – o Polakach. Ile w nas dumy i siły, a ile miłosierdzia, dążenia do zgody, nawet gdy wróg okrutny, nie tylko, kiedy morduje, ale i zakłamujeprawdę o swoich czynach, jak Szwedzi pędzący pod Jasną Górę. Ile w nas miłości do ojczyzny, a ile samolubstwa; mądrości politycznej i naiwności stokrotnej. W końcu, ile w nas honoru, dążenia do prawdy i sprawiedliwości. Sienkiewicz jest w nas. Oby tak było na zawsze. By grało w nas jego poczucie humoru: „Powiedz szczerze: jak ci się wydałem, gdym śpiewał?” – z niepokojem pytał Petroniusza zakompleksiony i okrutny Neron, gdy spoglądali na podpalony przez cezara Rzym. „Byłeś godnym widoku, jak widok był godnym ciebie” – odpowiedział Petroniusz. Onufry Zagłoba herbu Wczele przedstawia Skrzetuskiemu stojącego obok Podbipiętę i prawi: „Mości namiestniku, oto jest pan Powsinoga. – Podbipięta – poprawił szlachcic. […] – Wszystko jedno! Z Psichkiszek. – Z Myszykiszek – poprawił szlachcic. – Wszystko jedno. Nescio, co bym wolał, czy mysie, czy psie kiszki. Ale to pewna, żebym w żadnym mieszkać nie chciał, bo to i osiedzieć się tam niełatwo, i wychodzić niepolitycznie”