Błękitny generał w zbiorowej pamięci

Hallerowie to wprawdzie od XIX w. rodzina krakowska, ale pochodząca najprawdopodobniej z austriackiego Tyrolu, skąd w połowie XVIII w. udali się przodkowie naszego bohatera do Małopolski. Jak wiele innych rodzin o obcych nazwiskach, szybko spolonizowała się, a w pokoleniu Józefa wydała na świat kilka co najmniej bohaterskich postaci, polskich patriotów: gen. Stanisław Haller, wybitny dowódca, zginął w 1940 r. zamordowany w Charkowie i kpt. Cezary Haller, zginął z rąk czeskich w styczniu 1919 r., walcząc na Śląsku Cieszyńskim.

Najbardziej znany z nich to oczywiście „błękitny generał”, Józef Haller (1873–1960), główny bohater sierpniowego numeru naszego miesięcznika. Postać to powszechnie znana, acz niedoceniana. W kontekście Bitwy Warszawskiej z sierpnia 1920 r. warto pamiętać, że to jego legenda – jako dowódcy Błękitnej Armii utworzonej w 1917 r. przez Komitet Narodowy Polski we Francji – sprawiła, iż do Armii Ochotniczej zgłosiło się w lipcu 1920 r. blisko 100 tys. osób, źle wprawdzie władających wojskowym rzemiosłem, ale za to gotowych do najwyższych poświęceń. Z kolei na froncie północnym i w okolicach Radzymina to właśnie dzięki determinacji dowódcy gen. Józefa Hallera wojsko zrywało się do boju, by zająć ostatecznie to podwarszawskie miasteczko, a następnie 17 sierpnia wkroczyć do Mińska Mazowieckiego. Jak pisał o nim gen. Marian Kukiel: „Dawał stale przykład wiary w zwycięstwo i odwagi osobistej, że raz po raz znajdował się w ogniu, zawracając cofających się i dodając ducha”.

Tak się składa, że w 2017 r. będziemy obchodzić kilka co najmniej rocznic związanych z postacią generała. I tak, 150 lat temu – w 1867 r. – powstało pierwsze gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które odegrało wybitną rolę w historii odzyskiwania przez Polskę niepodległości, a którego inspektorem był nasz bohater. Młodzi działacze „Sokoła” stanęli w szeregach armii na Zachodzie, przybywając tu w 1918 r. z Ameryki, ale także w kraju w latach 1918‒1919 wzięli udział w zwycięskim powstaniu wielkopolskim. W 2017 r. będziemy także obchodzić 100. rocznicę powstania Błękitnej Armii, polskiej formacji zbrojnej, która stanęła w 1918 r. do boju ramię w ramię ze zwycięskimi wojskami ententy. Dzięki temu w 1919 r.  – w odróżnieniu od tragicznych losów Polskich Sił Zbrojnych z maja 1946 r. – żołnierze Hallera uczestniczyli w defiladzie zwycięstwa razem z Francuzami, Anglikami i Amerykanami. Warto już dziś przygotować się do tych obchodów, także w komunikacji z Francuzami, by im przypomnieć, że kiedyś walczyliśmy o całą i bezpieczną Europę.

W 2017 r. będziemy także obchodzić 80. rocznicę powstania, m.in. na bazie Związku Hallerczyków, jednej z najważniejszych polskich partii politycznych: Stronnictwa Pracy. Generał Józef Haller stanął na czele jednej z władz tej partii odwołującej się do programu chrześcijańsko-demokratycznego, czerpiącego swe fundamenty z ówczesnej nauki społecznej Kościoła katolickiego. Wśród ważnych postaci tej partii odnajdziemy wielu bohaterów II wojny światowej z Jerzym Braunem, ostatnim delegatem Rządu RP na czele, ale także szeregowych działaczy Unii (która weszła do SP) z młodym klerykiem krakowskiego WSD Karolem Wojtyłą na czele. Generał Haller nie wrócił po wojnie do kraju, a jego koledzy z SP, którzy postanowili kontynuować pracę polityczną w powojennej Polsce, trafili ostatecznie (poza Karolem Popielem) do więzień stalinowskich. Haller na emigracji pozostał niezłomnym, tęskniącym do ostatnich dni życia za Ojczyzną.

Gdy dziś szukamy patronów ulic, których warto uhonorować, pamiętajmy o gen. Józefie Hallerze, ale także o Stanisławie i Cezarym. Rodzina ta bowiem, jak wiele innych polskich rodów obcego pochodzenia, wpisała się najpiękniej jak można w dzieje państwa i narodu polskiego. Chwała jej za to.

Jan Żaryn, redaktor naczelny