Archiwum

Niech żyją harcerze i harcerki!

Pierwsze drużyny skautowe na ziemiach polskich powstały rozkazem podpisanym przez Andrzeja Małkowskiego z 22 maja 1911 r., czyli 105 lat temu. Pierwszą żeńską Dryżynę Skautową im. Emilii Plater założyła wkrótce potem późniejsza żona Andrzeja, Olga Małkowska. Od tego czasu z pokolenia na pokolenie przez zastępy i drużyny harcerskie przeszły setki tysięcy dziewcząt i chłopców. W pierwszym okresie harcerstwo stało się szkołą życia dla pokolenia, które symbolizują postacie Stefana Wyszyńskiego i Witolda Pileckiego, rocznik 1901. Harcerze walczyli w I wojnie światowej, głównie w Legionach. W I Brygadzie było 55 skautów. Sam Małkowski trafił z kolei do „Armii Błękitnej” gen. Józefa Hallera. Skauci walczyli o Lwów w listopadzie 1918 r. i o Wielkopolskę, w wygranej insurekcji z przełomu lat 1918–1919. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, w latach 1920–1923, przewodniczącym ZHP został gen. Józef Haller, pod którego rozkazami harcerze walczyli w wojnie z bolszewikami 1920 r. W odrodzonej Polsce przez pierwsze dziesięciolecie w ZHP dominowali młodsi i starsi harcerze o poglądach katolicko-narodowych oraz chadeckich, w tym m.in. Stanisław Sedlaczek – naczelnik Głównej Kwatery Męskiej, czy Jędrzej Giertych – twórca Akademickiej Drużyny Starszoharcerskiej im. Bolesława Chrobrego. Po zamachu majowym ostatecznie w 1931 r. obóz sanacyjny przeprowadził radykalne zmiany w ZHP, przyjmując państwowy system wychowawczy, m.in. akcentując autorytet Józefa Piłsudskiego, którego po śmierci uznano w ZHP za głównego patrona ideowego Związku. Przewodniczącym ZHP został bliski współpracownik Marszałka, Michał Grażyński. Wywołało to ostry spór polityczny w łonie Harcerstwa, który owocował rozbiciem organizacyjnym, także w okresie II wojny światowej, podczas której obok Szarych Szeregów działało w podziemiu „endeckie” Harcerstwo Polskie. W czasie wojny ginęli jednak zgodnie w obronie ojczyzny zarówno Florian Marciniak, Naczelnik Szarych Szeregów, zamordowany w obozie koncentracyjnym w Gross-Rosen, jak i stojący na czele HP (kryptonim „Hufce Polskie”) Stanisław Sedlaczek, zamordowany w sierpniu 1941 r.

Po wojnie w kraju harcerstwo odrodziło się zgodnie z przedwojenną formułą. Komuniści zajęci walką z PSL oraz podziemiem niepodległościowym nie byli w stanie opanować żywiołowego wstępowania do ZHP młodych roczników zafascynowanych bohaterską epopeją „Alka”, „Rudego” czy „Zośki” opisanych jeszcze w czasie wojny w „Kamieniach na szaniec” przez Aleksandra Kamińskiego. Jego autorytet, także Stanisława Broniewskiego „Orszy”, stawał się znaczącą tamą przed szybką sowietyzacją Związku. We wrześniu 1945 r. Tomasz Strzembosz wraz z bratem bliźniakiem Adamem (rocznik 1930) wstąpili do 5. Krakowskiej Drużyny Harcerskiej ZHP. Późniejszy profesor historii wspominał jedno z pierwszych wydarzeń tamtego czasu: „Niedługo po wstąpieniu, jeszcze we wrześniu 1945 r., [pamiętam] tłumny pogrzeb [Witolda Wróblewskiego] instruktora krakowskiego ZHP, zamordowanego przez żołnierzy sowieckich (chyba gdzieś pod mostem Dębnickim) przy użyciu bagnetów, gdy stanął w obronie napastowanej przez nich kobiety. Pogrzeb odbywał się w zupełnej ciszy, w milczeniu (podobnie jak wiele lat później warszawski pogrzeb Grzegorza Przemyka); brała w nim udział bodaj cała Krakowska Chorągiew Harcerzy, w każdym razie setki harcerzy i instruktorów. Był manifestacją postawy. Dzięki takim ludziom jak Kamiński, Broniewski i młodsi od nich Strzemboszowie i mimo prób zbolszewizowania harcerstwa w latach 1950–1956, a potem jeszcze w latach 60. przez „walterowców” Jacka Kuronia, w ZHP nigdy nie zagasł płomień postaw patriotycznych. W okresie PRL, już w latach 60., a potem coraz mocniej w kolejnych dekadach, w szeregach harcerskich rodził się opór owocujący czy to powstaniem we wrześniu 1976 r. KOR (grupa Antoniego Macierewicza z „Czarnej Jedynki” ZHP im. Romualda Traugutta w LO im. Tadeusza Rejtana w Warszawie), czy tworzeniem wewnątrz Związku opozycji w postaci KIHAM (Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, powstałych w październiku 1980 r. w mieszkaniu Tomasza Strzembosza). To właśnie z tego środowiska wywodzili się harcerze i harcerski, którzy – ostatecznie w chwili upadku komunizmu w Polsce – doprowadzili do powstania alternatywnych organizacji harcerskich, odwołujących się do tradycji katolickiej, narodowej i niepodległościowej, do tradycji Szarych Szeregów. Spośród tych niepokornych organizacji najliczniejszym okazał się Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR) powstały w lutym 1989 r.

Tak się stało, że nasze wszystkie dzieci urodzone jeszcze w PRL, ale dojrzewające w coraz bardziej po 1989 r. wolnej Polsce, znalazły się w tymże Związku. Jako ojciec trojga dzieci dziś wiem, że była to szkoła wychowania patriotycznego i obywatelskiego zarazem, piękna szkoła życia. Jako rodzice – dziękujemy!

Jan Żaryn