Archiwum

Marzec’68 widziany z Miodowej

Czystki antysemickie w partii i w administracji państwowej podjęte przez moczarowców zbiegły się w czasie z protestami młodzieży studenckiej manifestującej swoje umiłowanie wolności. Brutalność ekipy Gomułki, który jednocześnie firmował wiece „antysyjonistyczne”, wzmogła niechęć inteligencji katolickiej, środowisk twórczych i młodzieży do reżimu. Episkopat Polski rozróżniał jednak słuszną krytykę władzy za jej stosunek do studentów, od niesłusznego mieszania się katolików do sporów wewnątrzkomunistycznych. Biskupi zalecali utrzymanie dystansu wobec walk frakcyjnych: „Musimy mieć dużo spokoju, by utrzymać się w równowadze. Nie możemy działać pod wpływem gorączkowych sugestii, nie możemy opowiadać się za tą czy inną frakcją” – tłumaczył kardynał swoje stanowisko w kwietniu 1968 r. na posiedzeniu Komisji Głównej EP.

W maju zaś podczas spotkania z posłami Koła „Znak” prymas mówił wręcz, że Koło „musi skorygować swoje założenia polityczne, odcinając się od kosmopolityzmu i akcentując zdrowe tendencje nacjonalistyczne [w narodzie, a nie w partii] – oczywiście powtórzył prymas – „chodzi tu o zdrowy polski nacjonalizm, a nie szowinizm czy faszyzm”. Walki polityczne należy zatem wyzyskać dla wzmocnienia prawa Polaków do obcowania z polską kulturą. Zachowując zdrowy dystans, biskupi zajęli się szczególnie oceną wydarzeń marcowych z punktu widzenia ujawnionego buntu młodzieży: „Pałka gumowa nigdy nie jest argumentem dla wolnego społeczeństwa, budzi najgorsze skojarzenia i mobilizuje opinię przeciwko ustalonemu porządkowi” – pisali biskupi w proteście do władz po zajściach 8 marca. Bp Ignacy Tokarczuk stwierdzał zaś w rozmowie podsłuchanej przez SB, że „studenci wysunęli odpowiadające hierarchii hasła wolności”. Abp Bolesław Kominek deklarował, że „ze strony Kościoła wyciągamy ręce do tego, czujemy sympatię do młodego pokolenia i do tych nowych idei, bo to jest świeże, to jest nasze, a nie wsteczne, a nie zacofane”. Z punktu widzenia Episkopatu Polski w marcu’68 ujawniło się to „nowe ludzi plemię”, o które modlił się prymas w Warszawie podczas obchodów milenijnych w czerwcu 1966 r.

Dyskusję o młodzieży polskiej kontynuowano także na posiedzeniu KG EP z 19 kwietnia 1968 r.: „Zdaje się, że w te idące sprawy trzeba się włączyć, szczególnie gdy chodzi o młodzież, która jest nam bliższa niż im – a włączać się będziemy na płaszczyźnie naszej, moralnej doktrynalnej, a nie politycznej” – mówił abp Kominek. Hasła wolności dominujące w sercach młodzieży skłoniły kard. K. Wojtyłę do przypomnienia narodowi o naturze potrzeb Polaka miłującego życie w przestrzeni wolnego i suwerennego państwa: „Episkopat w tej sytuacji ma prawo i obowiązek przypomnieć zasady nauki Kościoła. Jest dobra i wielka okazja, do której możemy nawiązać, tj. 50-lecie wolności [czyli odzyskania niepodległości 11 listopada 1918 r. – przyp. J.Ż.]”. Biskupi analizowali rzeczywistość nie tyle z perspektywy doraźnej gry politycznej, ile długofalowego interesu narodu polskiego, którego byli faktycznymi wyrazicielami i obrońcami. Zatem przygotowania do redakcji listu trwały także podczas majowego posiedzenia EP: „Ks. Prymas przeczytał projekt listu Episkopatu na 50-lecie Odrodzenia Polski w redakcji Bp [Kazimierza] Kowalskiego. Rozwinęła się poważna i zasadnicza dyskusja. Stwierdzono, że projekt zawiera mało elementów duchowo-moralnych. Nie uwydatnia pogwałconego moralnego prawa do wolności. Sięgnąć do Mickiewicza, Krasińskiego, Norwida i Sienkiewicza. Podkreślić chrześcijańską kulturę Narodu, która mobilizowała Naród, który dlatego poddał się inspiracji Ewangelii Św. itd.”.

Ten wybór strategiczny nie przesłaniał zadania ustosunkowania się także do antypolskich głosów płynących z Zachodu, w tym od niedawnych utrwalaczy reżimu w PRL: „Pewne koła chcą przyczepić Narodowi antysemityzm, dlatego Episkopat powinien się wypowiedzieć. Polska nigdy nie była antysemicka” – stwierdził podczas posiedzenia Komisji Głównej w kwietniu 1968 r. abp A. Baraniak. Minęło 50 lat od tamtych wydarzeń, a czyta się słowa polskich biskupów, jakby napisano je dziś.

Jan Żaryn