Archiwum

Jurgieltnicy

„Walka nasza jest tym cięższą – pisał Roman Dmowski w liście do płk. Zygmunta Miłkowskiego w dobie starań o autonomię Królestwa Polskiego, w 1906 r. – że warstwy inteligentne narodu przedstawiają się bardzo słabo – nie mają ani zrozumienia rzeczy, ani zapału, ani ducha poświęcenia i ofiarności, ani odwagi. Jedynie chłop dziś ziścił nasze nadzieje. W tym względzie istotnie cieszymy się ślicznymi owocami pracy”. Opinia wyrażona w liście przywódcy Ligi Narodowej do powstańca styczniowego, założyciela Ligi Polskiej, a następnie długoletniego współpracownika Dmowskiego, mieszkającego na emigracji, była rzecz jasna przesadzona i niesprawiedliwa. W końcu to właśnie „pokolenie niepokornych” doprowadziło nas do Niepodległości. A jednak nie tylko w tej wypowiedzi przywódcy Narodowej Demokracji przebijała pewna jego niechęć do warstw górnych Narodu, szczególnie do magnaterii, która nie tylko myślała o zbawieniu Rzeczypospolitej, lecz intensywniej o swojej i swego rodu kondycji. Postawa patriotyzmu względnego i względnej lojalności wobec króla, wspólnoty i całości państwa miała cechować najznamienitszych co najmniej od czasów piastowskich, przez szczególnie widoczne przypadki zdrady w XVII i XVIII w., aż po współczesność, czyli wiek XX – z okresem Polski Ludowej na czele. Jednym z powodów złych wyborów politycznych i etycznych był brak zrozumienia rzeczy przez przedstawicieli książęcych braci młodszych czy głowy możnych rodów, w końcu wpływowych przedstawicieli polskiej inteligencji w okresie PRL, mających wsparcie w pieniądzach rozdawanych przez komunistycznych włodarzy i usłużną cenzurę. Często jednak to nie brak rozumu, ale czysty cynizm lub sprzedajność w imię obrony interesów własnych spychały – na szczęście nielicznych – w odmęty zdrady. Przybliżamy zatem sylwetki różne: Władysława Opolczyka, który tyle zawdzięczał królowi Węgier, że zapomniał o swych piastowskich zobowiązaniach, ale także Hieronima Radziejowskiego, gotowego – by wrócić po swoje – sprowadzić na Polskę najezdników, Szwedów, którzy w połowie XVII w. obrócili Rzeczpospolitą w gruzowisko.

Symbolem zdrady podyktowanej de facto upartą ochroną swoich partykularnych interesów stała się targowica. Przystąpili do niej w pierwszym rzucie, czyli jako inicjatorzy, zarówno ci, którzy cynicznie wykorzystali hasła o obronie pogwałconej ponoć demokracji i wolności, by ukryć rzeczywiste swe intencje, jak i ci, którzy nie mieli „zrozumienia rzeczy”, stając się posłusznymi podwykonawcami cudzej woli i cudzych celów. Ukrywanie rzeczywistych intencji i zakrywanie ich frazesami ma dłuższą historię w opowieści o kondycji Polaków. Bolszewiccy najezdnicy z 1920 r. krzyczeli o uwolnieniu robotników i chłopów spod pańskiej Polski, a ich spadkobiercy ideowi w 1944 r. głosili hasła sprawiedliwości społecznej, mordując faktycznie niepokornych, którym nie brakowało odwagi. Jednym z nich był gen. Emil Fieldorf „Nil”, którego inteligenci nowego typu – prokuratorskie i sędziowskie typy – zamordowali 24 lutego 1953 r. Kat „Nila”, prokurator Witold Gatner, pisał po powieszeniu skazańca: „Byłem zdenerwowany, napięty. Czułem, że trzęsą mi się nogi. Skazany patrzył mi cały czas w oczy […]. Postawę skazanego określiłbym jako godną. Sprawiał wrażenie bardzo twardego człowieka”.

Rzadko się zdarzało w polskich dziejach, by jurgieltnicy składali zeznania, przyznając się do grzechu, korzyli się przed opinią publiczną, która – miłując wolność – za nic miała prywatę i małość. Pozostawali sami ze swoją zdradą. Wzorem dla nich był co najwyżej Judasz, którego resztki sumienia nie doprowadziły jednak do naprawy zła, lecz jedynie do decyzji o samobójstwie. A dlaczego to w tym numerze piszemy o ludziach, którzy się zagubili lub cynicznie wystawili Ojczyznę na szwank wszelaki? Ano domyśl się, Czytelniku!

Próbujemy w tym numerze podjąć dyskusję za sprawą tzw. kontrowersyjnego wywiadu z Pawłem Kowalem nad dziedzictwem I Rzeczypospolitej. Nie jest to proste. Jako potomek kresowego rodu wiem, że jestem Polakiem, wiem także, że moi przodkowie zdziwiliby się, gdyby ich wzięto za protoplastów dzisiejszej Litwy czy Białorusi. Korona i Wielkie Księstwo Litewskie, choć dzieje tych organizmów państwowo-kulturowych są wielobarwne i różnorodne, stanowią historię prowadzącą mnie do tej samej Ojczyzny, mojej, czyli polskiej.

Jan Żaryn