Archiwum

Czy Berlin zrozumie swój błąd?

Głośne słowa ambasadora Niemiec w Polsce Thomasa Baggera, cytowane przez brytyjski dziennik „Financial Times”, rzeczywiście zasługują na uwagę. Dotykają bowiem one istoty sporów polsko-niemieckich, narastających od 2015 r. Ambasador stwierdza: „W naszych relacjach jest pewna asymetria, ponieważ dla każdego Polaka Niemcy są głównym punktem odniesienia, podczas gdy dla większości Niemców Polska jest jednym z wielu sąsiadów. Polaków ta asymetria uwagi oburza i z pewnością nie postrzegają się oni jako mały naród”.

Jest w tych słowach spora dawka protekcjonalności, ale można też powiedzieć, że ambasador trafił w sedno. Tak, Niemcy postrzegają nas jako jedno z wielu małych państw we wschodniej i południowej części kontynentu, które z radością, za parę groszy i święty spokój wpisują się w koncepcję zdominowanej przez Berlin Europy. I jest to związane zarówno z poczuciem słabości, brakiem alternatywy, jak i z samopostrzeganiem swojego losu, przeznaczenia. Większość owych niewielkich państw – ambasador raczej nie ma na myśli zachodnich sąsiadów Niemiec – rzeczywiście przez stulecia, czasem tysiąclecia, było częścią czegoś większego i miało status prowincji imperium. Dziś podświadomie znów godzą się na podobny los, dobrze się w nim czują.

Polacy (i w pewnej mierze Węgrzy) są winnej sytuacji. Dla nas naturalnym stanem, do którego dążymy, jest status silnego państwa europejskiego. Zabory nie zabiły w nas tego „punktu zero”, nie sprawiły, że porzuciliśmy dążenie do podmiotowości. Pozycja faktycznego landu z własnym herbem i hymnem po prostu nam nie odpowiada. Ale to także fakt obiektywny: z naszym obszarem, ludnością, potencjałem gospodarczym i długą tradycją własnej kultury i państwowości nie da się nas wpisać w scenariusz Mitteleuropy. Na pewno nie bez długiego okresu bolesnej redukcji potencjału, co próbowała zrobić Platforma w trakcie swoich rządów i co w pewien sposób wybuchło jej w rękach, a co do dziś ciąży na jej szansach odzyskania władzy.

W istocie najciekawsze jest zaskoczenie ambasadora faktem, że Polacy z pewnością nie postrzegają się jako mały naród. Po doświadczonym dyplomacie można spodziewać się więcej. Ale to cenne świadectwo, wiele mówiące o poglądach niemieckich elit politycznych, a w szczególności niemieckiego MSZ. Można powiedzieć, że ciągłość spojrzenia, sięgająca czasów Bismarcka, jest wręcz przerażająca.

Obecne napięcia polsko-niemieckie trzeba widzieć w tym właśnie kontekście. Polska ma prawo, a także obowiązek zabiegać o należne nam miejsce w Europie, o status jednego z narodów gospodarzy Unii Europejskiej. To konieczne dla naszego bezpieczeństwa, naszych szans rozwojowych. Nie robimy niczego, czego nie powinno robić państwo o naszym położeniu, potencjale, historii. To Niemcy mają problem, upierając się, by wpisać nas w przebrzmiałą i niemożliwą do zrealizowania bez krwi i łez koncepcję „Wielkich Niemiec i ich małych, licznych sąsiadów o nazwach trudnych do zapamiętania”.

Napięcia będą trwały, dopóki Niemcy nie zrozumieją, że nie możemy zaakceptować statusu proponowanego nam przez Berlin. Mamy prawo wejść do pokoju, w którym zapadają decyzje. Mamy prawo do poszanowania naszych interesów, do samodzielnego rozwoju, do samodzielnej polityki zagranicznej. Prowadzimy działania, które Europie dobrze służą, bo czynią podmiotowym cały wielki region między trzema morzami. Sytuacja, w której tak duże terytorium, o tak bogatym dziedzictwie zostaje sprowadzone do statusu politycznej i gospodarczej półkolonii, jest przecież nienaturalna, chora, szkodliwa. Ale nasza polityka służy także całej Europie – tylko my jesteśmy przecież w stanie zbudować tamę rosyjskiemu imperializmowi z racji potencjału, wiedzy, doświadczenia, gotowości do łożenia na obronność.

Byłoby dobrze, gdyby przesłanie ambasadora Baggera przebiło się w Berlinie. Słusznie dostrzegł on istotę problemu w niemieckiej ignorancji. Polska nie jest jednym z wielu sąsiadów Niemiec. Polska jest, będzie państwem, które współdecyduje o losach Europy. Państwem, które „złapie moc”. Już sam fakt, że obecny rząd wytrzymał taki poziom otwartego zderzenia z Berlinem, że wytrzymał sankcje nałożone przez Brukselę i zachował szanse na trzecią kadencję, potwierdza, że nie są to puste słowa.

Polska jeszcze nieraz zaskoczy swojego wielkiego sąsiada. Sąsiada, który bardzo wiele w sobie zmienił, ale jednocześnie w wielu sprawach myśli zdumiewająco archaicznie.

Jacek Karnowski